Theo các đơn vị trên, thực tế hiện nay có tình trạng thu gom, mua bán, cầm cố sổ BHXH với giá thấp hơn rất nhiều so với giá trị được thanh toán BHXH một lần, dưới hình thức ủy quyền làm thủ tục đề nghị giải quyết hưởng BHXH một lần. Điều này dẫn đến quyền lợi của NLĐ bị ảnh hưởng, đã phát sinh tranh chấp dân sự, khiếu nại, tố cáo trong việc cho vay, cầm cố…

Theo Tập đoàn Điện lực Việt Nam, một số DN khi tuyển lao động chỉ tuyển người dưới 30 tuổi, phải có bằng tốt ngiệp THPT… dẫn đến NLĐ mượn hồ sơ, giấy tờ của người khác để tham gia quan hệ lao động và tham gia BHXH. Thế nhưng, theo quy định tại Khoản 6, Điều 18 Luật BHXH thì NLĐ có quyền: “Ủy quyền cho người khác nhận lương hưu, trợ cấp BHXH”. Quy định này nhằm tạo thuận lợi cho NLĐ trong tham gia và thụ hưởng các chế độ BHXH và hoàn toàn phù hợp với các quy định của pháp luật về quyền công dân. Song, quy định này cũng dễ làm phát sinh tình trạng cầm cố, mua bán sổ BHXH.

Trước đó, BHXH Việt Nam từng cảnh báo, tình trạng lạm dụng, trục lợi quỹ BHXH vẫn đang diễn biến phức tạp và có chiều hướng gia tăng. Các hành vi vi phạm do ý thức chủ quan ngày càng tinh vi, đa dạng. Trong lĩnh vực BHXH, đã xảy ra tình trạng mua bán sổ BHXH qua mạng xã hội bằng hình thức nhận ủy quyền; mua bán, cấp khống giấy chứng nhận nghỉ việc hưởng BHXH.

Do đó, để ngăn chặn tình trạng thu gom, mua bán sổ BHXH, các đơn vị cũng đề xuất sửa đổi phương án 2 về rút BHXH một lần theo hướng bỏ quy định chờ sau 12 tháng. Cụ thể, phương án 2 là sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm mà NLĐ có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để NLĐ hưởng chế độ BHXH khi đủ tuổi nghỉ hưu.

Theo UBND tỉnh Thừa Thiên Huế, với phương án 2, NLĐ chỉ hưởng tối đa trên 1/2 tổng thời gian đóng BHXH nên vẫn trong diện bao phủ BHXH và khi về già vẫn có khoản trợ cấp để trang trải cuộc sống. Cùng với đó, một bộ phận NLĐ thực sự cần tiền để trang trải nhu cầu cấp bách sau khi nghỉ việc nên cần thiết được hưởng kịp thời để giải quyết nhu cầu trước mắt. Quy định này cũng nhằm ngăn chặn được tình trạng thu gom sổ BHXH, NLĐ rất thiệt thòi khi thường chỉ nhận được 1/3 đến một nửa giá trị thực của sổ BHXH.

Đáng chú ý, từ năm 2020 đến năm 2022 có trên 85.000 trường hợp thu gom kiểu này dẫn đến tình trạng “tín dụng đen”, gây mất trật tự an toàn xã hội. Mặt khác, ngay cả khi cơ quan BHXH đã có các giải pháp công nghệ tối đa, nhưng vẫn bị vi phạm vào thời hạn 12 tháng, vì tại thời điểm giải quyết đã đảm bảo đúng quy định nhưng đơn vị báo tăng sau khi cơ quan BHXH đã giải quyết (trong thời hạn 30 ngày kể từ ngày giao kết HĐLĐ đơn vị mới phải đăng ký tham gia BHXH; do thanh tra, kiểm tra; do HĐLĐ có điều khoản thử việc...).

Tạp chí BHXH