Theo BHXH Việt Nam, tình trạng NLĐ mượn hồ sơ tư pháp tập trung tại các tỉnh có nhiều KCN lớn như: Bình Dương, Đồng Nai, Long An, Quảng Ninh, TP.HCM, Bình Phước, Vĩnh Phúc… và tập trung vào các đối tượng là công nhân, giáo viên mầm non, viên chức… Nguyên nhân được cho là do NLĐ không đáp ứng được điều kiện tuyển dụng của người SDLĐ như về tuổi đời, bằng cấp chuyên môn, địa bàn nơi cư trú…

Cũng theo BHXH Việt Nam, đây chính là hành vi giả mạo hồ sơ, gây ra nhiều hệ lụy. Thời gian qua, cơ quan BHXH gặp nhiều vướng mắc trong xử lý các tình huống phát sinh trong thực tiễn, chưa có hướng giải quyết đối với các trường hợp đã hưởng chế độ BHXH.

Cụ thể như:

Trường hợp đơn vị SDLĐ còn hoạt động: NLĐ nộp đơn yêu cầu TAND quận, huyện tuyên bố HĐLĐ vô hiệu, thì Tòa án trả lại đơn yêu cầu cung cấp Biên bản hòa giải của Hòa giải viên lao động. Khi NLĐ nộp đơn đề nghị Phòng LĐ-TB&XH quận, huyện xem xét hòa giải thì đã quá thời hiệu hòa giải, nên không được giải quyết.

Trường hợp đơn vị SDLĐ đã giải thể: Khi NLĐ nộp đơn yêu cầu TAND quận, huyện tuyên bố HĐLĐ vô hiệu thì Tòa án trả lại đơn không giải quyết do không có chủ thể để khởi kiện.

Trường hợp người mượn hoặc người cho mượn hồ sơ đã chết, hoặc mất tích hoặc không còn cư trú tại Việt Nam, hoặc không xác định được nơi cư trú: Người mượn hoặc người cho mượn hồ sơ liên hệ Tòa án để giải quyết, nhưng khi NLĐ nộp đơn tại TAND quận, huyện thì Tòa án trả lại đơn, không giải quyết.

Trường hợp NLĐ điều chỉnh về tuổi thật, nhưng chưa đủ tuổi lao động và tham gia BHXH theo quy định của pháp luật về lao động.

Trường hợp người cho mượn hồ sơ sử dụng thẻ BHYT của người mượn hồ sơ để đi KCB; hoặc các trường hợp được tuyển dụng trước năm 1995 nhưng chưa có hướng dẫn.

Hiện nay, cơ quan BHXH chưa thể thống kê chính xác số liệu thực tế các trường hợp mượn hồ sơ tư pháp mà chưa phát sinh vướng mắc, khiếu kiện giữa người mượn và người cho mượn, hoặc qua rà soát đồng bộ tổng thể dữ liệu người tham gia BHXH với dữ liệu dân cư của Bộ Công an. Qua báo cáo sơ bộ của BHXH các tỉnh, thành phố, ước tính đến hết ngày 31/12/2022 có 214 trường hợp mượn hồ sơ tư pháp chưa điều chỉnh thông tin nhân thân.

Trước thực trạng trên, BHXH Việt Nam đề xuất Bộ LĐ-TB&XH hướng dẫn trên cơ sở nguyên tắc đóng-hưởng và đề cao quyền lợi của NLĐ. Cụ thể, giao Sở LĐ-TB&XH phối hợp với các cơ quan có liên quan để xem xét ra kết luận về việc mượn hồ sơ tư pháp đối với từng trường hợp cụ thể.

Đối với NLĐ đang tham gia BHXH hoặc đang bảo lưu thời gian tham gia: Căn cứ Quyết định tuyên bố HĐLĐ vô hiệu của Tòa án hoặc kết luận của Sở LĐ-TB&XH thực hiện điều chỉnh lại thông tin về nhân thân trong hồ sơ tham gia BHXH, để làm căn cứ giải quyết hưởng các chế độ BHXH khi NLĐ đủ điều kiện.

Đối với những trường hợp đã giải quyết chế độ BHXH ngắn hạn (ốm đau, thai sản, dưỡng sức, phục hồi sức khỏe) trong thời gian NLĐ mượn hồ sơ tư pháp tham gia BHXH, không thực hiện thu hồi số tiền đã giải quyết hưởng khi NLĐ cam kết đã nhận trợ cấp.

Đối với những trường hợp đã giải quyết hưởng chế độ TNLĐ-BNN (bao gồm cả trợ cấp một lần và hằng tháng), BHXH một lần, trợ cấp tuất một lần và các khoản trợ cấp một lần khác cho khoảng thời gian NLĐ mượn hồ sơ tư pháp, thì căn cứ Quyết định tuyên bố HĐLĐ vô hiệu của Tòa án, hoặc kết luận của Sở LĐ-TB&XH để thực hiện điều chỉnh lại thông tin nhân thân đúng của NLĐ.

BHXH Việt Nam cũng đề nghị không thực hiện thu hồi số tiền đã giải quyết hưởng, vì thời gian đó NLĐ có đóng BHXH và đã hưởng chế độ của thời gian đã đóng. Đối với những trường hợp đã được giải quyết hưởng lương hưu, trợ cấp tuất hằng tháng và các khoản trợ cấp hằng tháng khác (nếu có), căn cứ Quyết định tuyên bố HĐLĐ vô hiệu của Tòa án hoặc kết luận của Sở LĐ-TB&XH để điều chỉnh lại thông tin nhân nhân đúng của NLĐ.

Đồng thời, xem xét thực hiện điều chỉnh, hoặc hủy quyết định hưởng chế độ BHXH (nếu có) đối với NLĐ, hoặc thân nhân NLĐ do đã giải quyết hưởng theo thông tin nhân thân của người cho mượn hồ sơ; thu hồi các khoản chênh lệch đã chi trả do giải quyết theo thông tin nhân thân sai.

Tạp chí BHXH